donderdag 25 november 2010

Normaal leven en vrijheid

Tiers Bakker en Ernst van den Hemel vroegen of we wilden reflecteren over 'Liberticide'. Vrijheid... de moord op de vrijheid... In het kader van een cursus hier mijn overweging:

In mijn normale leven
In mijn normale leven is vrijheid geen issue. Ik ga mijn weg, uit vrije wil? In ieder geval ook beheersd door de verbanden van de samenleving. Als oplettende burger, een actieve verdiener van mijn brood. Ik zit achter de PC en suf wat weg achter de TV. Vrijheid is geen onderwerp. Ik leef voort in het stelsel van relaties, figuraties en procedures dat hoort bij onze samenleving.

Vrijheid is pas aan de orde wanneer ik word geconfronteerd met mensen die zichzelf hebben ingeweven in dwangmatigheden van hyperfatsoenlijk burgerschap, supereffectief geldverdienen of serieuze PC of TV-verslaving. De confrontatie met zo’n leven kan mij beklemmen, maar van die beklemming en de onrust die dat veroorzaakt kan ik mij vrijmaken en voortgaan met mijn eigen normale leven.

Vrijheid is aan de orde als mijn Iraakse vriend een briefje van de COA krijgt dat hem zonder nadere motivatie verbied om voort te gaan met zijn vrijwilligerswerk. Vrijheid was aan de orde bij de detentieboten in de Schiedamse haven. De vrijheidsberoving die daar optrad benam me de adem – die stokt nu nog in woede. Bij de wake voor de boten kwam de politie altijd even langs om te kijken of wij niet te veel in het zicht stonden en lawaai maakten. De gedetineerden werden altijd zo onrustig van onze blijken van steun. In het beleefde contact met de politie ontstond een normaliteit die voelde als verraad.

De noodzaak tot verzet
Mijn normale leven heeft niets met vrijheid te maken. Hoogstens in de herinnering aan de oorlog van mijn ouders. Wij hebben ooit in een huisje op Terschelling gelogeerd dat trots de naam droeg: “De Terrorist”. Het waren huisjes van het voormalig verzet, de illegaliteit. In het normale leven van toen hadden de woorden ‘illegaliteit’ en ‘terrorisme’ een positieve klank. Ze vormden een herinnering aan de tijd dat mijn vader en moeder hadden gestreden voor vijheid.

Die tijd is voorbij. Is er nu nog een front tussen de normaliteit en de vrijheid waar je trots kunt zijn op je terrorisme en je illegaliteit? De wereld is normaler dan ooit te voren. We leven in dit land met regering die zich laat gedogen door een populistische partij biedt geen tegenwicht meer tegen de normaliteit van het volksgevoel. Normaal leven kon wel eens een harde verplichting worden.

De ontsporingen van de ontrechting die horen bij verplichte normaliteit dienen zich al aan. Een minister van Justitie die eigen richting begrijpelijk vindt. Cultuur die moet worden genormaliseerd tot markt. Tja... Vrijheid gaat ook in mijn normale leven een issue worden. De normale verbanden vormen zich langzaam om tot een gevangenis waarin ik ga verlangen naar vrijheid.

Als vrijheid een onderwerp wordt ontstaat de noodzaak tot verzet – of is dat andersom? Ontstaat vrijheid pas als agendapunt zodra de noodzaak tot verzet zich aandient in mijn normale leven? En wanneer is er sprake van ‘noodzaak’? Als ik de verplichting om mijn belastingformuleer in te vullen beklemmend vind? Of de snelheidsbeperking op onze autobanen? Het is van een andere orde dan de beklemming van mijn Iraakse vriend. En van een andere orde dan het verzet tegen de verdoving door de normale samenleving.

De structuur van faseovergangen
Badiou, Popper, Kuhn, Lakatos, Levinas... wat ze verbindt is een weerzin tegen het normale bestaan. (Ook al noemen ze dat geen van allen). Kuhn beschrijft het sociale karakter van de structuur van wetenschappelijke revoluties. Popper bekritiseert in reactie daarop het gebrek aan vooruitgang dat die manier van kijken impliceert. Lakatos biedt als uitweg het begrip ‘normal science’ waarin de vooruitgang binnen de kaders van een paradigma plaatsvindt. De ontworsteling van de beklemmende verbanden van de normal science door kritiek markeert de echte vooruitgang in de wetenschap (zie voor de discussie: Criticism and the Growth of Knowledge, Edited by Imre Lakatos & Alan Musgrave )

Opvallend is de parallel met het denken van Badiou. De eis om voortdurend mijn eigen bestaan te overstijgen. Waarheid als communicatieproces – het is precies de logica die je terugvindt in het debat over wetenschap. Tegen die achtergrond wordt vrijheid een agendapunt in mijn normale leven, dat optreedt als dat normale leven anderen uitsluit of ontrecht – of wanneer mijn normale leven mij beklemt.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten